Πριν λίγες μέρες ήμουν στην Άνω Βροντού Σερρών, ξεναγός μου ήταν ο πρόεδρο της κοινότητας κ. Τάσο Καλφόγλου.
Φτάνοντας στο χωριό με ρώτησε: «από πού να ξεκινήσουμε την ξενάγηση;»
Ο ίδιος έδωσε και την απάντηση, «πάμε να σου δείξω τα γεώμηλα»
Ήξερα ότι γεώμηλα λένε τις πατάτες αλλά εδώ ο Τάσος δεν εννοούσε τις πατάτες αλλά κάποιο άλλο φυτό.
Όταν είδα πιο φυτό ήταν τα γεώμηλα ενθουσιαστικά. Ήταν τα γνωστά σε μένα τοπιναμπούρ. Ενθουσιαστικέ και ο Τάσος που ήξερα τα γεώμηλα. Τα γεώμηλα ή Γερ ελμα (yer elma) όπως τα λένε οι Καππαδόκες στην Άνω Βροντού.
Τα γεώμηλα τα ξέρω ως Τοπιναμπου, τα γνώρισα όταν ο καλεσμένος μας από την Αυστριακός Ζεπ Χόλζερ τα έφερε στη Γιορτή Σπόρων του Πελίτι το 2007. Ο ίδιος θεωρεί ότι τα τοπιναμπούρ μπορούν να σώσουν τον πλανήτη από την πείνα. Είναι φυτά που έχουν μικρές απαιτήσεις σε καλλιεργητικές φροντίδες και παράγων κονδύλους υψηλής διατροφικής αξίας.
Στην Άνω Βροντού όπως μου είπε ο κ. Συμεών πατέρας του Τάσου τα βρήκαν οι πρόσφυγες όταν ήρθαν στο χωριό. Ο ίδιος μου είπε «τα τρώμε ωμά» γι’ αυτό εντυπωσιάστηκε όταν άκουσε να του λέω ότι μπορούν να τα φάνε και τηγανιτά όπως τις τηγανιτές πατάτες και ότι έχουν μια γλυκιά και ωραία γεύση. Στην Άνω Βροντού καλλιεργούν τις άσπρες ποικιλίες που η γεύση τους είναι πιο πολύ σαν το καρύδι. Οι κόκκινες ποικιλίες είναι πιο γλυκές.
Χαρακτηριστικά του φυτού
Τα γεώμηλα είναι ένα λαχανικό που κάνει κονδύλους όπου τρώγονται. Συγκεκριμένα είναι ένα ποώδες πολυετές φυτό, που φτάνει σε 1,5-4 μέτρα ύψος. Έχει κίτρινα λουλούδια, με διάμετρο 5-10 cm ενώ οι κόνδυλοί του έχουν μήκος 7,5 έως 10 cm και πάχος 3 έως 5 cm. Μοιάζει με τη ρίζα τζίνσενγκ, έχει χονδροειδές σχήμα, ποικίλλει σε χρώμα από ανοιχτό καφέ έως άσπρο, κόκκινο ή μωβ.
Το 2008 καλλιέργεια για πρώτη φορά γεώμηλα στο Μεσοχώρι Παρανεστίου, τα έβαλα μπροστά στο φράχτη του κήπου έγιναν τέσσερα μέτρα. Για να κόψω το βλαστό τους, χρειάστηκε να χρησιμοποιήσω πριόνι.
Η γεύση του κονδύλου είναι ελαφρώς γλυκιά και παρόμοια με καρυδιού, πατάτας, αγκινάρας και είναι τραγανό. Μπορούμε να φάμε τους κονδύλους: ωμούς, βραστούς, τηγανιτούς και είναι ωραίοι για ούζο μεζέ.
Βοηθάει στο κήπο ως φυτοφράχτης μια που φτάνει ως και τα 4μ ύψος. Το χειμώνα χάνεται το φυτό. Ακόμη τραβάει στους κονδύλους του διάφορα ζωύφια του κήπου και έτσι λειτουργεί φυτοπροστατευτικά για τα φυτά μας.
Άλλα ονόματα για τα γεώμηλα είναι: αγκινάρα της Ιερουσαλήμ, παράδοξο είναι πως δεν πρόκειται ούτε για αγκινάρα, ούτε έχει σχέση με την Ιερουσαλήμ. Κάνοντας μια ερευνά αυτές τις μέρες στο διαδίκτυο βρήκα ότι καλλιεργείτε στην Κέρκυρα ως κανκιόφολα και κολοκασούδι στην Κύπρο αλλά η επίσημη ονομασία του είναι Ηλίανθος ο κονδυλόριζος [Helianthus tuberosus]. Λέγεται επίσης sunroot ή sunchoke.
Η καταγωγή του γεώμηλου είναι η νότια Αμερική όπου καλλιεργείται από την αρχαιότητα. Τα γεώμηλα καλλιεργούνταν στην αμερικάνικη ήπειρο, από ιθαγενείς Ινδιάνους, το οποίο το έφεραν για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 1610 οι Γάλλοι μετανάστες της Βόρειας Αμερικής/Καναδά. Την ονομασία Topinambur την πήρε από το όνομα μιας φυλής ινδιάνων στην Βραζιλία. Τα γεώμηλα βόηθησαν τους Γάλλους μετανάστες να επιβιώσουν από τον λιμό και το έστειλαν στην Γαλλία και στο Βατικανό.
Διατροφική αξία
Τα γεώμηλα περιέχουν πρεβιοτικές ίνες και συγκεκριμένα είναι πολύ πλούσια σε ινουλίνη, έναν υδατάνθρακα που: συνδέεται με την καλή υγεία του εντέρου
έχει φανεί ότι μειώνει τον κίνδυνο για δυσκοιλιότητα, αλλά τα διαρροϊκά επεισόδια.
Αυξάνει την εντερική απορρόφηση του ασβεστίου και του μαγνησίου από τον οργανισμό.
Μπορεί να μειώσει τη χοληστερόλη και τον κίνδυνο εμφάνισης δυσλιπιδαιμίων, καθώς συμμετέχουν στον μεταβολισμό των λιπιδίων. Αυξάνει τον όγκο των κοπράνων, βελτιώνει την κινητικότητα του εντέρου. Περιέχει βιταμίνη C, φώσφορο, Θειαμίνη, κάλιο και είναι πολύ καλή πηγή σιδήρου.
Η καλλιέργεια των γεώμηλων
Η καλλιέργεια των γεώμηλων είναι πολύ εύκολη καθώς μπορεί να θεωρηθεί και ζιζάνιο. Οι βολβοί της ρίζας αναπτύσσονται αρκετά βαθιά στο έδαφος και πολλές φορές δεν συλλέγονται όλοι, καθιστώντας την ανάπτυξή σταθερή στο ίδιο σημείο κάθε χρόνο. Κάθε βολβός σχηματίζει ένα νέο φυτό και πολλαπλασιάζεται, σε μέγεθος και αριθμό, κάθε έτος. Γι’ αυτό τον λόγο είναι προτιμότερο να συλλέγονται οι μεγαλύτεροι βολβοί και οι μικρότεροι να αφήνονται για να αναπτυχθούν τον επόμενο χρόνο. Δεν απαιτεί συγκεκριμένου τύπου χώματα ούτε έχει ιδιαίτερους εχθρούς και ασθένειες, σε αντίθεση με την καλλιέργεια πατάτας.
Οι βολβοί των γεώμηλων φυτρώνουν την άνοιξη, αναπτύσσονται σαν τον ηλίανθο σε μεγάλο ύψος, 2 ως 4 μέτρα, και στο τέλος του καλοκαιριού σχηματίζουν πολλούς μικρούς ηλίανθους. Λόγω της πλούσιας βλαστικότητάς του θεωρείται άριστο εδαφοβελτιωτικό και επίσης άριστο μελισσοκομικό φυτό.
Το φθινόπωρο, όταν ξεραθεί το φυτό, μπορούμε να ξεριζώσουμε τους βολβούς του για να τους καταναλώσουμε. Από τη στιγμή που θα τους βγάλουμε από το έδαφος, θα διατηρηθούν ως και μία εβδομάδα προτού χαλάσουν. Επομένως είναι σοφό να κλαδέψουμε το πάνω τμήμα του φυτού, διατηρώντας το χαμηλότερο κομμάτι ως «σημαδούρα». Σκοπός μας είναι να συλλέγουμε κάθε φορά μόνο όσους βολβούς πρόκειται να καταναλώσουμε, διατηρώντας τους υπόλοιπους φρέσκους στο έδαφος. Ακόμα, όσο παραμένουν στο χώμα, με την πάροδο του χρόνου γλυκαίνουν και έχουν πιο νόστιμη γεύση, ιδιαίτερα σε κήπους σε βόρειες περιοχές που οι θερμοκρασίες είναι χαμηλότερες.
Εάν είναι αναγκαίο να συλλεχθούν όλοι οι βολβοί ώστε να καλλιεργηθεί άλλο φυτό στο ίδιο σημείο, τότε ένα κόλπο είναι να φυλάσσονται σε ένα κουτί ή έναν κουβά με χώμα. Θα χρειαστεί να γεμίσουμε με μια στρώση χώμα το κάτω μέρος και στη συνέχεια θα ακουμπήσουμε μια στρώση από βολβούς σε όλη την επιφάνεια του χώματος. Μετά θα σκεπάσουμε τους βολβούς με χώμα και θα απλώσουμε άλλη μια στρώση από βολβούς, επαναλαμβάνοντας αυτή τη διαδικασία μέχρι να γεμίσουμε το κουτί ή τον κουβά μας. Το ιδανικότερο χώμα γι’ αυτόν τον σκοπό είναι εκείνο από το σημείο που καλλιεργήθηκαν οι βολβοί και, τέλος, θα τους αποθηκεύσουμε σε ένα σκοτεινό και κρύο σημείο.
Τα γεώμηλα είναι ένα άριστα φυτά για καλλιέργεια και διατροφικό υποκατάστατο ή συμπληρωματικό της πατάτας. Άλλωστε η ποικιλία στα φυτά και την τροφή είναι το ιδανικότερο, ιδιαίτερα όταν είναι τόσο εύκολη και όμορφη όσο του ηλίανθου του κονδυλώδη.
Ευχαριστώ τον κ. Τάσο Καλφόγλου και τους κατοίκους της Άνω Βροντού Σερρών για την ξενάγηση και τις πολύτιμες πληροφορίες που μοιράστηκαν μαζί μου για τις τοπικές ποικιλίες λαχανικών που καλλιεργούνται στο χωριό.
Πηγές:
Η ζωή μας δεν άλλαξε με τα τοπιναμπούρ
