Αποσπάσματα από το «ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΠΟΡΩΝ»
«Manuel de Production de Semences» του Dominique Guillet ιδρυτή της Γαλλικής Οργάνωσης KOKOPELLI
Κολοκύθι-Κολοκύθες
Βοτανική Ταξινόμηση
Οι κολοκύθες, Cucurbita sp., ανήκουν στην οικογένεια των Cucurbitaceae. Το γένος Cucurbitaπεριλαμβάνει 27 γνωστά είδη. 5 καλλιεργούνται πιο πολύ στους κήπους μας.
Καλλιεργητικές Συμβουλές
Πρέπει να προσέξουμε να μην σπείρουμε σε γλαστράκια πολύ νωρίς στη σαιζόν γιατί έχουν γρήγορη ανάπτυξη. Γενικά φτάνει να σπείρουμε 2-3 εβδομάδες πριν τη μεταφύτευση (κυρίως για τηνCucurbita pepo και την Cucurbita maxima). Οι Cucurbita moschata μπορούν να κρατήσουν 1-2 εβδομάδες περισσότερο στο γλαστράκι γιατί έχουν λίγο πιο αργή ανάπτυξη.
Όταν μια κολοκυθιά έχει σπαρθεί πολύ νωρίς στη σαιζόν , σε γλαστράκι, το ριζικό της σύστημα γίνεται ινώδες και το φυτό όταν μεταφυτευθεί έχει δυσκολία να πιάσει και η ανάπτυξή του δεν είναι αρμονική. Σε γενικό κανόνα είναι προτιμότερο η σπορά σε γλαστράκι να γίνεται πιο αργά παρά πιο νωρίς.
Η μεταφύτευση γίνεται όταν το ρίσκο παγετού έχει περάσει , μέσα σε λακκούβες που έχουμε ετοιμάσει σκάβοντας τρύπες βάθους και διαμέτρου 30εκ. και γεμίζοντάς τες με καλό κομπόστ και το σκεπάζουμε με το χώμα που βγάλαμε από τις λακκούβες.
Στις πολύ ζεστές περιοχές πρέπει να προσέξουμε (όσο το δυνατόν) να μην συμπίπτει η περίοδος της καρποφορίας με τις μεγάλες ζέστες. Πράγματι , πάνω από μια ορισμένη θερμοκρασία , η γονιμοποίηση αποτυγχάνει και τα άνθη γίνονται προβληματικά.
Η απόσταση μεταξύ των φυτών ποικίλει ανάλογα με την ποικιλία. Πρέπει να υπολογίζουμε, προς κάθε κατεύθυνση, 1μ για τις θαμνώδεις ποικιλίες, 1,50μ για τις ημι- έρπουσες ποικιλίες και 2μ-4μ για τις έρπουσες ποικιλίες με μεγάλο ρυθμό ανάπτυξης. Αυτές οι τελευταίες θα εκτιμούσαν να καλλιεργούνται σε ύψος και να μπορούν να σκαρφαλώσουν σε ξύλινα στηρίγματα ,σε ημικύκλια ή όποια άλλη μορφή πέργκολας. Τα στηρίγματα πρέπει να είναι σταθερά αγκιστρωμένα στη γη γιατί μερικές ποικιλίες έχουν καρπούς πολύ βαρείς.
Συγκαλλιέργειες
Οι κολοκύθες εκτιμούν ιδιαίτερα να είναι κοντά σε ραπανάκια και σε ινδοκάρδαμο (tropaeolummagus) capucines που τις προστατεύουν από ορισμένα έντομα.
Επικονίαση-Γονιμοποίηση σελ. 301
Η κολοκυθιά είναι μόνοικο φυτό, που σημαίνει ότι στο ίδιο φυτό υπάρχουν αρσενικά και θηλυκά λουλούδια, σε διαφορετικά μέρη.
Η κολοκυθιά μπορεί ν αυτογονιμοποιηθεί: ένα θηλυκό άνθος μπορεί να γονιμοποιηθεί από γύρη που προέρχεται από ένα αρσενικό άνθος του ίδιου φυτού.
Παρ όλα αυτά κυριαρχούν οι διασταυρούμενες γονιμοποιήσεις: το θηλυκό άνθος γονιμοποιείται από γύρη που προέρχεται από αρσενικό άνθος άλλου φυτού της ίδιας ή άλλης ποικιλίας.
Οι μέλισσες είναι ο κύριος φορέας της διασταυρούμενης επικονίασης. Ανάλογα με την περιοχή και τα περιβάλλοντα, η απόσταση απομόνωσης μεταξύ ποικιλιών κολοκύθας που συνιστάται, ποικίλει μεταξύ 500μ. και 1000μ και καμμιά φορά περισσότερο.
Τα αρσενικά άνθη είναι εύκολα αναγνωρίσιμα γιατί εμφανίζονται στην άκρη ενός μακρύ κοτσανιού πάνω από το φύλλωμα. Τα θηλυκά άνθη είναι το ίδιο εύκολα αναγνωρίσιμα γιατί στη βάση τους βρίσκεται ο μελλοντικός καρπός, στην ουσία η ωοθήκη, που έχει ήθη ένα συγκεκριμένο σχήμα. Το μέγεθος αυτής της ωοθήκης μπορεί να είναι σημαντικό: Έτσι μπορεί να φτάσει σε μήκος 15εκ. στην ποικιλία Tromba d Albenga. Μόλις το άνθος γονιμοποιηθεί ο καρπός αναπτύσσεται. Όταν το άνθος δεν γονιμοποιείται οι καρποί μαραίνονται.
Τα αρσενικά λουλούδια στα φυτά της κολοκυθιάς εμφανίζονται νωρίτερα και είναι πιο πολλά από τα θηλυκά. Παρατηρούμε επίσης ότι τα αρσενικά λουλούδια κυριαρχούν κατά τη διάρκεια περιόδων πολύ υψηλών θερμοκρασιών .
Τα αρσενικά άνθη έχουν γύρη και νέκταρ ενώ τα θηλυκά έχουν μόνο νέκταρ.
Έχουν μια περίοδο ζωής πολύ μικρή: Ανοίγουν πριν την αυγή και κλείνουν στη μέση του πρωινού.
Είναι βασικό να συνειδητοποιήσουμε ότι οι διασταυρούμενες επικονιάσεις δεν μπορούν να γίνουν παρά μόνο ανάμεσα στο ίδιο είδος. Δεν υπάρχουν διασταυρούμενες γονιμοποιήσεις, επομένως δυνατότητα να γίνουν υβριδοποιήσεις με φυσικό τρόπο, μεταξύ των διαφορετικών ειδών τηςCucurbita με εξαίρεση μιας πολύ μικρής πιθανότητας υβριδοποίησης που αφορά την Cucurbitaargyrosperma.
Πράγματι Αμερικανοί βοτανολόγοι αντιλήφθηκαν ότι η Cucurbita argyrosperma χαρακτηρίζεται από διαφορετικά επίπεδα συμβατότητας, επομένως και πιθανής υβριδοποίησης.
- Ο μεγαλύτερος βαθμός συμβατότητας εκδηλώνεται με την Cucurbitamoschata .
- Ένας μικρότερος βαθμός συμβατότητας εκδηλώνεται με ποικιλίες και άγριους πληθυσμούς τηςCucurbitapepo, όπως και μερικές ποικιλίες της Cucurbitamaximaκαι της Cucurbitafoetidissima.
- Ένας ακόμη μικρότερος βαθμός συμβατότητας εκδηλώνεται με τα άγρια είδηCucurbitalundelliana, Cucurbitamartinezli, Cucurbitapedatifolia και Cucurbitadigitate.
Περιληπτικά, οι υβριδοποιήσεις γίνονται μεταξύ των ποικιλιών (μέσα σε κάθε είδος) και δεν γίνονται υβριδοποιήσεις μεταξύ των Cucurbita pepo, Cucurbita maxima, Cucurbita moschata, και Cucurbitaficifolia. Το μόνο είδος που μπορεί να υβριδοποιηθεί με τα 3 πρώτα από αυτά τα 4 είδη είναι ηCucurbita argyrosperma. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η Cucurbita argyrosperma δεν είναι πολύ γνωστή και καλλιεργείται ελάχιστα στις εύκρατες ζώνες.
Έτσι ένας καλλιεργητής μπορεί να παράγει τους σπόρους του στον κήπο του (αν αυτός είναι σε ικανοποιητική απόσταση από άλλους κήπους που παράγουν κολοκύθες.) με τον όρο να καλλιεργεί μόνο μία ποικιλία ανά είδος: για παράδειγμα ένα κολοκυθάκι Cucurbita pepo, μία κολοκύθαCucurbita maxima, μία κολοκύθα Cucurbita moschata, μια κολοκύθα του Σιάμ Cucurbita ficifolia.
Συνιστάται να μην καλλιεργείται ποικιλία της Cucurbita argyrosperma κοντά σε ποικιλίες τωνCucurbita pepo. Cucurbita maxima και Cucurbita moschata, όταν θέλουμε να παράγουμε τους σπόρους μας. Σε αντίθεση μπορούμε πολύ καλά να παράγουμε σπόρους της Cucurbita argyrospermaκαι της Cucurbita ficifolia στον ίδιο κήπο αφού δεν υπάρχει κανένα ρίσκο υβριδοποίησης μεταξύ αυτών των 2 ειδών.
Ο καλλιεργητής δεν μπορεί να παράγει, τουλάχιστον σε συνθήκες ανοικτής επικονίασης, σπόρους από πράσινο κολοκύθι αν έχει στον κήπο μια άλλη ποικιλία της Cucurbita pepo, για παράδειγμα μια ποικιλία κίτρινου κολοκυθιού.
Πράγματι οι μέλισσες θα υβριδοποιήσουν αυτές τις δύο ποικιλίες της Cucurbita pepo και η υβριδοποίηση θα φανεί μόνο τη δεύτερη χρονιά όταν οι σπόροι που προέρχονται από αυτές τις δύο ποικιλίες κολοκυθιών θα καλλιεργηθούν.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι η υβριδοποίηση γίνεται στο πραγματικό καρπό που είναι ο σπόρος. Αυτό που τρώμε είναι ο ψεύτικος καρπός που στη πραγματικότητα είναι μια διόγκωση της ωοθήκης. Η γύρη του αρσενικού άνθους μεταδίδεται στο θηλυκό και τα ωάρια γονιμοποιούνται. Κάθε γονιμοποιημένο ωάριο γίνεται ένας σπόρος.
Όταν το ωάριο μιας ποικιλίας γονιμοποιείται από τη γύρη μιας άλλης ποικιλίας (μέσα στο ίδιο είδος),δημιουργεί έναν σπόρο του οποίου οι δυνατότητες είναι πολύ διαφορετικές.
Θα αναφέρουμε τώρα τις τεχνικές της «ελεγχόμενης επικονίασης-γονιμοποίησης» που επιτρέπουν στον καλλιεργητή να παράγει σπόρους πολλών ποικιλιών του ίδιου είδους στον ίδιο κήπο χωρίς να κρατήσει αποστάσεις απομόνωσης μεταξύ των ποικιλιών.
Η πρώτη τεχνική συνίσταται απλά στη καλλιέργεια όλων των φυτών της ίδιας ποικιλίας κάτω από ένα πέπλο. Μπορούμε έτσι να φτιάξουμε τούνελ από σιδερένια ημικύκλια σκεπασμένα με τούλι η με ένα λεπτό μεταλλικό πλέγμα. Η μόνη δυσκολία αυτής της τεχνικής είναι η ανάγκη εισαγωγής εντόμων επικονιαστών μέσα στο τούνελ, γιατί χωρίς αυτά δεν μπορεί να γίνει γονιμοποίηση. Μικρές κυψέλες βομβίνων βρίσκονται στο εμπόριο από ορισμένες εταιρίες αλλά έχουν βέβαια ένα κόστος. Αυτό το κόστος μπορεί να μοιραστεί μεταξύ δύο ή τριών κηπουρών αφού επαρκεί τα έντομα επικονιαστές να επισκέπτονται το μικρό τούνελ κάθε 2-3 μέρες. Οι βομβίνοι μαζεύονται τη νύχτα στη κυψέλη έτσι είναι εύκολο να μεταφερθούν σε άλλο χώρο.
Μπορούμε επίσης να βελτιστοποιήσουμε τη χρήση αυτών των μικρών κυψελών ( που προορίζονται κανονικά για την επικονίαση μεγάλων εκτάσεων και για πολλές εβδομάδες), δημιουργώντας ένα αρκετά μακρύ τούνελ που θα μπορεί να δεχθεί μια ποικιλία από κάθε είδος της Cucurbita με μια ποικιλία αγγουριού, μια ποικιλία πεπονιού, μια ποικιλία καρπουζιού, μια ποικιλία μελιτζάνας και μια ποικιλία μπάμιας. ¨Όλοι οι σπόροι που θα παραχθούν θα είναι ποικιλιακά καθαροί.
Η δεύτερη τεχνική είναι αυτή της επικονίασης με το χέρι. Συνίσταται στο να κρατήσουμε κλειστά από το βράδυ τα αρσενικά και θηλυκά λουλούδια που πρόκειται ν ανοίξουν την επομένη το πρωί. Με λίγη πείρα είναι εύκολο να τα αναγνωρίσουμε γιατί παίρνουν ένα χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα. Καμμιά φορά τα πέταλα των λουλουδιών ορισμένων ποικιλιών έχουν την προηγούμενη μέρα του ανοίγματός τους την άκρη τους ελαφρά γυρισμένη. Το κλείσιμο γίνεται στην άκρη του άνθους. Χρησιμοποιούμε απλά κολλητική ταινία που προορίζεται για τις ακμές των κάδρων ζωγραφικής. Συνιστάται το κλείσιμο 2 αρσενικών λουλουδιών για ένα θηλυκό που θέλουμε να επικονιάσουμε.
Στα χωράφια με πολλά φυτά κολοκυθιού είναι πρακτικό να σημαδεύουμε τα κλεισμένα θηλυκά άνθη με ένα χρωματιστό ραβδί, με μια κολλητική χρωματιστή κορδέλα κολλημένη στο πράσινο φύλλο πάνω από το άνθος, ή με όποιο άλλο τρόπο που θα μας κάνει να τα βρούμε εύκολα την επόμενη μέρα. Είναι επίσης προτιμότερο να κάνουμε την ίδια διαδρομή την επόμενη μέρα με αυτή της προηγούμενης, και με την ίδια κατεύθυνση π.χ. από ανατολικά στα δυτικά.
Τα κλεισμένα θηλυκά άνθη είναι πράγματι πιο εύκολο να βρεθούν όταν η διαδρομή μας έχει την ίδια κατεύθυνση λόγω του φυσικού προσανατολισμού των φύλλων.
Το πρωί τα αρσενικά λουλούδια συλλέγονται, τα ανοίγουμε και βγάζουμε τα πέταλα. Έπειτα η κολλητική ταινία στα θηλυκά άνθη απομακρύνεται με προσοχή. Αν το ένα ή το άλλο άνθος όταν απελευθερωθεί δεν ανοίξει μόνο του φυσικά σημαίνει ότι δεν είναι «ώριμο» : δεν μπορούμε επομένως να το χρησιμοποιήσουμε στη διαδικασία της επικονίασης με το χέρι.
Η επικονίαση επιτυγχάνεται αλείφοντας με τη γύρη των αρσενικών λουλουδιών, στο κάθε σημείο του στίγματος του θηλυκού άνθους. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί καμμιά φορά μια μέλισσα προσγειώνεται στο στίγμα στη μέση της διαδικασίας γονιμοποίησης. Αυτό το τελευταίο πρέπει να εγκαταλειφθεί λόγω εισβολής ξένης γύρης.
Όταν η επικονίαση πραγματοποιείται σωστά, πρέπει να ξανακλείσουμε προσεκτικά το θηλυκό άνθος περιτριγυρίζοντάς το μαλακά με κολλητική ταινία. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε να βάλουμε στη συνέχεια κηπευτικό νήμα γύρω από το μίσχο του επικονιασμένου άνθους για να αναγνωρίσουμε εύκολα στο τέλος της σαιζόν, τους καρπούς που επικονιάστηκαν με το χέρι. Το κηπευτικό νήμα πρέπει να είναι αρκετά χαλαρό ώστε να επιτρέπει τη διεύρυνση του μίσχου.
Συνιστάται η επικονίαση με το χέρι να γίνεται όσο το δυνατόν πιο νωρίς. Πράγματι, οι επικονιάσεις με το χέρι που γίνονται στο τέλος του πρωινού στη πολύ ζεστή σαιζόν έχει πολύ λίγες πιθανότητες να στεφθεί με επιτυχία, γιατί η γύρη θα έχει θερμανθεί ,θα έχει υποστεί ζύμωση και δεν θα είναι πια βιώσιμη.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από μόνα τους τα άνθη (όταν δεν τα έχουμε αγγίξει) κλείνουν φυσικά στη μέση του πρωινού.
Πριν κάνουμε επικονίαση με το χέρι πρέπει να σιγουρευτούμε ότι τα άνθη που έχουμε κλείσει τεχνητά, δεν είναι τρυπημένα στη βάση τους : συμβαίνει όντως μερικά έντομα, όπως οι μεγάλοι βομβίνοι, να ανοίγουν πέρασμα. Αυτή η εισβολή μπορεί να γίνει και μετά την επικονίαση έτσι είναι σοφό να σιγουρευόμαστε την επόμενη ότι τα άνθη που επικονιάστηκαν είναι ακέραια. Αυτός ο τύπος εισβολής όμως αποτελεί εξαίρεση.
Στα όρια του δυνατού, πρέπει να αποφεύγουμε να επικονιάζουμε ένα θηλυκό άνθος με ένα αρσενικό που έχει συλλεχθεί από το ίδιο φυτό.
Οι επικονιάσεις με το χέρι επιτυγχάνουν περισσότερο όταν γίνονται στην αρχή-αρχή της φάσης της καρποφορίας. ¨Όταν ένας καρπός έχει ήδη σχηματιστεί με φυσικό τρόπο (με έντομο επικονιαστή) πάνω σ ένα φυτό που προορίζεται να επικονιαστεί με το χέρι, συνιστάται θερμά η συλλογή αυτού του καρπού ώστε ο άλλος καρπός που επικονιάστηκε με το χέρι να επωφεληθεί από όλη το σθένος του φυτού.
Παρομοίως ο αριθμός των καρπών που έχουν επικονιαστεί ανά φυτό καθορίζεται από τη κανονική διάρκεια της ανάπτυξης , από το ύψος της θερμοκρασίας του καλοκαιριού και από τη φύση της ποικιλίας.
Έτσι μπορούμε να επεικονιάσουμε ένα μόνο καρπό της ποικιλίας της κολοκύθας γίγαντα (potirongéant), δύο καρπούς μιας ποικιλίας της potimarron, τρείς καρπούς μιας ποικιλίας της patisson, και καμμιά δεκαριά καρπούς μιας ποικιλίας της pommes d’or.
Μπορέσαμε να διαπιστώσουμε ότι ορισμένες ποικιλίες κολοκυθιάς φαίνονται πιο δύστροπες από άλλες σε ότι αφορά στη επικονίαση με το χέρι. Ένα παράδειγμα αυτού είναι η ποικιλία potiron oliveverte. Μένει όμως να αποδειχθεί ότι αυτή η δυσκολία είναι εγγενής στη ποικιλία και δεν είναι αποτέλεσμα μιας ορισμένης έλλειψης προσαρμογής της ποικιλίας σ ένα δεδομένο περιβάλλον.
¨Όταν στην αρχή της σαιζόν θέλουμε να επικονιάσουμε με το χέρι τις κολοκυθιές, πρέπει να προσέξουμε ώστε η απόσταση μεταξύ των ποικιλιών είναι αρκετά άνετη ώστε τα κοτσάνια να μην μπλέκονται και τα άνθη ( ιδιαίτερα τα αρσενικά), να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα για κάθε ποικιλία .
Για μια σποροπαραγωγή με πλούσια γενετική ποικιλότητα συνιστάται η καλλιέργεια τουλάχιστον 6 φυτών από κάθε ποικιλία. Το καλλίτερο είναι να καλλιεργούμε καμμιά δωδεκαριά η ακόμη εικοσαριά αν φθάνει ο χώρος.
Σποροπαραγωγή
Κατά τη διάρκεια της συγκομιδής των καρπών συνιστάται να περιμένουμε το περισσότερο δυνατόν πριν τις ανοίξουμε για τη συλλογή των σπόρων. Πράγματι οι σπόροι συνεχίζουν να σχηματίζονται μέσα στο καρπό : όταν περιμένουμε ένα μήνα και περισσότερο η ποιότητα και η βιωσιμότητα των σπόρων είναι καλλίτερες.
Όταν ανοίγουμε τον καρπό βγάζουμε τους σπόρους με το χέρι και μπορούμε να τους πλύνουμε, ξεχωρίζοντας τους από τον πολτό. Έπειτα τους βάζουμε αμέσως να ξεραθούν σ ένα μικρό κόσκινο σε μέρος ξηρό και καλά αεριζόμενο. Οι σπόροι της κολοκύθας θέλουν κάποιο χρόνο για ν αποξηραθούν εντελώς. Ένας ανεμιστήρας μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τη διαδικασία ξήρανσης. Οι σπόροι της κολοκυθιάς είναι εντελώς ξεροί αν σπάνε όταν προσπαθούμε να τους διπλώσουμε στη μέση. Δεν συνιστάται να τους αποξηραίνουμε πάνω σε χαρτί γιατί μετά δεν ξεκολλάνε. Οι σπόροι της κολοκυθιάς έχουν μέση διάρκεια βλαστικότητας 6 χρόνια. Μπορούν όμως να διατηρήσουν τη δυνατότητα βλάστησής τους στα 10 χρόνια και πάνω.
Οι διάφορες ποικιλίες της Cucurbita pepo περιέχουν 5 000 με 20 000 σπόρους ανά κιλό.
Οι διάφορες ποικιλίες της Cucurbita maxima περιέχουν 2 500 με 5 500 σπόρους ανά κιλό
Οι διάφορες ποικιλίες της Cucurbita moschata περιέχουν 5 200 με 12 000 σπόρους ανά κιλό
Μετάφραση από τα γαλλικά : Βάσω Κανελλοπούλου και Ηρώ Μπενεσσάια
Φωτογραφία: Χρυσούλα Σκορδίτη.
Περισσότερες πληροφορίες: www.peliti.gr / Fb: κοινότητα Πελίτι / YouTube: Peliti / twitter