Σάββατο 1 Ιανουαρίου 2022, πρώτη μέρα του νέου έτους, πρώτη δημοσίευσή για το 2022, καλή χρονιά, χρόνια πολλά.
Από παλιά είχαμε πει με τη γυναίκα μου Σοφία να κάνουμε μια Σαρακατσάνικη καλύβα στο Πελίτι, η Σοφία είναι Σαρακατσάνα. Κάποια στιγμή κάναμε μια προσπάθεια χωρίς αποτέλεσμα.
Το 2021 μπείκα ξανά στη σκέψη για την κατασκευή μιας σαρακατσάνικης καλύβας. Η καλύβα όμως θέλει σίκαλη κομμένη με το χέρι. Έτσι ξεκίνησα να ψάχνω να βρω καλλιεργητές που να έχουν σίκαλη που τι θερίζουν με το χέρι.
Η Αρετής από την ΚΥΝΣΕΠ Πλέτενο, με έφερε σε επαφή με τον Μετίν, έναν νεαρό καλλιεργητή από τον Κένταυρο από τα Πομάκικα χωριά της Ξάνθης.
Τον Ιούνιο του 2021 είχαμε μια εθελόντρια από τη Γαλλία την Ιζαμπέλ. Η Ιζαμπέλ έμεινε ένα μήνα στο Πελίτι και ανέλαβε όλες τις εργασίες του κήπο. Εργάστηκε πολύ εντατικά και μεθοδικά, ήταν πολύ έμπειρη στις αγροτικές εργασίες και με πολλές γνώσεις.
Στις 2 Ιουνίου 2021, πρότεινα στην Ιζαμπέλ να κάνουμε ένα ταξίδι σε μια πολύ ιδιαίτερη περιοχή. Συνήθως στους εθελοντές που μένουν μεγάλα διαστήματα τους προσφέρουμε ως ανταπόδοση κάποια ξενάγηση στην περιοχή μας.
Έτσι ξεκινήσαμε για τον Κένταυρο. Όταν φτάσαμε στην καλύβα του Μετίν (η καλύβα είναι το σπίτι που έχουν στο βουνό, στα χωράφια τους οι Πομάκοι) φύτευαν καπνό. Παρά τις πολλές εργασίες που είχαν μας πρόσφεραν απλόχερα το χρόνο τους. Μας έδηξαν το χωράφι με τη σίκαλη, ανοιξιάτικη σίκαλη. Μας έδηξαν τους σπόρους που κρατάνε, τους κήπους τους κ.α. Μας άνοιξαν το σπίτι τους και την καρδιά τους.
Τον Μάρτιο του 1997 πήγα για πρώτη φορά στα Πομάκικα χωριά της Ξάνθης για να βρω παραδοσιακές ποικιλίες σπόρων. Τα Πομακοχώρια ήταν μια άλλη πραγματικότητα, άγνωστη για μένα όπως και για τους περισσότερους από σας. Στις 15 Αυγούστου 1997 επισκέφτηκα το Διάσπαρτο. Αυτά που γνώρισα και έζησα στο Διάσπαρτο δεν θα το πίστευα αν μου τα λέγανε. Ένα χωριό χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και δρόμους όλες οι εργασίες με τα χέρια, όργωμα με ξύλινο άροτρο όπως περιγράφει ο Ησίοδος πριν 3000 χρόνια!!!
Μια από τις πολλές ποικιλίες λαχανικών και σιτηρών που μας πρόσφεραν τότε οι φίλοι μας ήταν και η ανοιξιάτικη σίκαλη.
Το 2004 ανέβασα στο Διάσπαρτο μια επιστημονική ομάδα καθηγητών από διάφορες χώρες. Ανάμεσα τους και ο καθηγητής του γεωπονικού πανεπιστημίου της Στοκχόλμη στη Σουηδία κ. Χάνσς Λάρσεν. Ο κ. Λάρσεν ενθουσιαστικέ με ότι είδε στο διάσπαρτο. Όταν του δήξαμε την ανοιξιάτικη σίκαλη ενθουσιαστικέ διπλά.
Η ανοιξιάτικη σίκαλη καλλιεργούνταν στις Σκανδιναβικές χώρες αλλά είχε εγκαταλειφτεί και χαθεί. Την ανοιξιάτικη σίκαλη τη φυτεύουν μετά το πέρας των παγετών της άνοιξης τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου. Προλαβαίνει μέσα στο καλοκαίρι σε τρις μήνες να δέσει και να κάνει καρπό.
Το 2021 βρήκα ξανά να καλλιεργείτε ανοιξιάτικη σίκαλη στον Κένταυρο της Ξάνθης από τον φίλο μας Μεντίν και άλλους καλλιεργητές.
Ο Μετίν καλλιεργεί την ανοιξιάτικη σίκαλη για να κάνει αλεύρι. Τη σπέρνει με το χέρι, την θερίζει με το χέρι. Τη κτυπάει με το χέρι και την αλέθει σε νερόμυλο. Με το αλεύρι της κάνει ψωμί για το σπίτι του. Η σίκαλη αξιοποιεί φτωχά εδάφη και είναι ανθεκτική σε ασθένειες.
Εκτός από τη σίκαλη ο Μετίν μας έδειξε πως μπολιάζει τα δέντρα και δέχτηκε να κάνουμε και ένα μικρό βίντεο μεταδίδοντας έτσι τη γνώση του μαζί μας.
Στη συνέχεια είδα με τα σπορεία που κάνουν μόνοι τους με το δικό τους σπόρο.
Επιστρέφοντας στην καλύβα μας πρόσφεραν δικούς τους σπόρους, ντομάτες, πιπεριές, καλαμπόκια, κ.α. Οι σπόροι ήταν μέσα σε κάλτσες των παιδιών τους που δεν τις χρειάζονταν, σε καλτσόν, μαντίλες κ.α τίποτα δεν πετιέται. Οι άνθρωποι επαναχρησιμοποιούν τα πάντα.
Η Ιζαμπέλ η εθελόντρια που είχα μαζί μου, έχει μεγαλώσει στην Πορτογαλία και οι εικόνες που έβλεπε της θύμισαν τα παιδικά της χρόνια. Δούλευαν όλοι μαζί στο χωράφι, με τα χέρια, με ελάχιστες ανέσεις.
Η Ιζαμπέλ μίλησε στους ανθρώπους για τα δικά της χρόνια στην Πορτογαλία, τους είπε πόσο σημαντικό είναι αυτό που κάνουν, το να κρατάνε το δικό τους σπόρο και τους ενθάρρυνε μοιραστούν τη γνώση που κρατάνε.
Στις 16 Ιουνίου 2021, πραγματοποιήσαμε ένα δεύτερο ταξίδι στο κτήμα του Μετίν. Στην ξενάγηση στο κτήμα μας έδηξε πως προστατεύει τα νεαρά φυτά από το χαλάζι, σκουλήκια, σαλιγκάρια, κ.α. Τα σκεπάζει με μπουκάλια από νερό, αναψυκτικά, κ.α.
Στο πρώτο και στο δεύτερο ταξίδι μας είχαμε δει να υπάρχουν πολλά μπουκάλια με νερό στην άκρη του δρόμου. Ο πατέρας του Μετίν φυτεύει δέντρα. Όταν έχει βροχές γεμίζει τα μπουκάλια με νερό από τα ρέματα, τα αφήνει κοντά στα δέντρα και τον Αύγουστο που δεν βρέχει και τα δέντρα κινδυνεύουν να ξεραθούν, βάζει ανάποδα τα μπουκάλια κοντά στα νεαρά δέντρα και έτσι με ένα απλό τρόπο σώζει τα δέντρα από την ξηρασία.
Στο δεύτερο ταξίδι μας, οι φίλοι μας, μας έκαναν το τραπέζι ψήνοντας κρέας στα πατσουρέπα (Πομάκικα) ή γάστρα. Υπάρχει φωτιά από κάτω, το ταψί και πάνω από το ταψί μια οβάλ μεταλλική κατασκευή στην οποία τοποθετούν κάρβουνα.
Αυτός είναι ένας γνωστός τρόπος ψησίματος στη Βόρεια Ελλάδα και σε όλα τα βαλκάνια.
Η διαφορά εδώ είναι ότι ψήνουν έτσι ως μοναδικό τρόπο ψησίματος, δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα και ηλεκτρική κουζίνα. Συνεχίζοντας έτσι μια παράδοση χιλιάδων χρόνων.
Στις 16 Ιουλίου 2021 έγινε ο θερισμός της σίκαλης.
Πήγα και εγώ μόνος μου αυτή τη φορά να βοηθήσω. Δεν μπόρεσα να προσφέρω και πολύ μεγάλη βοήθεια κουράστηκα πολύ γρήγορα.
Η σίκαλη αφού στέγνωσε ο Μετίν τη σκέπασε σε μια άκρη του κτήματος και την αλώνισε με το χέρι το Σεπτέμβριο.
Όλες οι εργασίες εκτός από το όργωμα έγιναν με τα χέρια με τη βοήθεια όλης της οικογένειας.
Το να μεταφέρουμε τη σίκαλη από το Κένταυρο στο Πελίτι στο Παρανέστι της Δράμας κόστιζε πολλά χρήματα. Τελικά δεν κάναμε την καλύβα, στάθηκε όμως η κατασκευή της αφορμή για να γνωρίσουμε πολύ ωραίους ανθρώπους να δούμε και να ζήσουμε πράγματα που δεν θα τα ζούσαμε αλλιώς.
Ευχαριστώ την ΚΥΝΣΕΠ ΠΛΕΤΕΝΟ για τη βοήθεια τους στα ταξίδια μου στα Πομακοχώρια το 2021.
Τέλος ευχαριστώ όλους τους φίλους Πομάκους που μου εμπιστεύτηκαν τις γνώσεις τους και τους σπόρους τους, τους ευχαριστώ που μου άνοιξαν το σπίτι τους και την καρδιά τους. Το «μεταπτυχιακό» μου στη συλλογή και τη διατήρηση των παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων το έχω πάρει από τα Πομακοχώρια.
Σας ευχαριστώ
Καλή συνέχεια.
