Με αφορμή τα 25 χρόνια του Πελίτι θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μερικές πολύ ωραίες ιστορίες από αυτό το υπέροχο ταξίδι. Οι ιστορίες δεν αφορούν απαραίτητα σπόρους.
Το καλοκαίρι του 1998 παρακολουθούσα ένα διεθνές σεμινάριο στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ). Ως τότε όλα τα ταξίδια που είχα κάνει για την αναζήτηση παραδοσιακών σπόρων ήταν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Έχοντας ως βάση το ΜΑΙΧ αποφάσισα να κάνω κάποια ταξίδια με τα πόδια και ωτοστόπ στην Κρήτη. Μάλιστα, μια αμερικανίδα που άκουσε ότι ταξίδευα με τα πόδια για την αναζήτηση παραδοσιακών σπόρων, προσφέρθηκε κάποιες φορές να βάλει το αυτοκίνητο της και τα έξοδα για κάποια από τα ταξίδια.
Το πρώτο μου ταξίδι ήταν στα Ακούμια, στα νότια του νομού Ρεθύμνου. Είχα μάθει από ανθρώπους του ΕΘΙΑΓΕ ότι ομάδες Καναδών κάνουν εξερευνητικές αποστολές στα Ακούμια για αναζήτηση παραδοσιακών ποικιλιών σιταριού.
Ξεκίνησα με ωτοστόπ από τα Χανιά, πήγα στο Ρέθυμνο και από εκεί συνέχισα νότια. Κατάφερα να φτάσω στα Ακούμια μεσημέρι. Ντάλα ήλιος, ζέστη, ερημιά και άγρια βουνά. Βαδίζοντας μέσα στα βουνά με τα πόδια έφτασα στο χωριό ξεθεωμένος.
Πήγα στην πλατεία, ήταν κάποιοι λίγοι χωρικοί. Κάθισα μαζί τους, ξαφνιασμένοι με την εμφάνιση μου και με την απόφασή μου να φτάσω εκεί με τα πόδια, με ρώτησαν ποιος είμαι και τι κάνω.
Τους εξήγησα ότι αναζητάω παλιούς παραδοσιακούς σπόρους και ότι ψάχνω να βρω ποικιλίες σταριού στο χωριό τους.
Με κοιτούσαν λίγο παράξενα, «τσάμπα ήρθες, εμείς τα χάσαμε αυτά», μου είπαν οι άνθρωποι που μαζεύτηκαν γύρω μου. Αυτή είναι μια πολύ γνωστή και κλασική απάντηση που την είχα ακούσει παρά πολλές φορές.
Τους ρωτάω τότε ψύχραιμα: «Όταν καλλιεργούσατε δικά σας σιτάρια, τι ποικιλίες είχατε;» Τότε άρχισαν να ξεδιπλώνονται και να λένε τις ιστορίες τους.
Μια κυρία πήγε στο σπίτι της και μου έφερε ένα ματσάκι με στάχυα. «Αυτός είναι ο Λεβέντης», μου είπε και όλοι το αναγνώρισαν. «Το καλλιεργούσαμε παλιά, είχε μεγάλο κεφάλι και έδινε μεγάλη παραγωγή, γι’ αυτό το λέγαμε Λεβέντη. Αυτά είναι τα τελευταία στάχυα που έχω. Τα κράτησα, όταν καλλιεργήσαμε για τελευταία φορά».
Το καλοκαίρι του ’98 ταξίδεψα με ωτοστόπ και με τα πόδια σε ένα μεγάλο μέρος της Κρήτης και στους τέσσερις νομούς. Στο τέλος του ταξιδιού μου μάζεψα πάνω από 150 παραδοσιακές ποικιλίες σπόρων. Όπου και να ταξίδεψα συνάντησα την εγκατάλειψη και άρρωστους εγκαταλειμμένους ηλικιωμένους ανθρώπους. Για μένα ήταν σοκαριστική η εικόνα της Κρήτης στα ορεινά και ημιορεινά χωριά της και των ανθρώπων της.
Το τελευταίο ταξίδι που έκανα τότε ήταν στο οροπέδιο Λασιθίου, για να βρω τις κόκκινες πατάτες. Ο τελευταίος καλλιεργητής είχε πεθάνει πριν έναν χρόνο!!!
Στην επιστροφή μου από το οροπέδιο Λασιθίου με ωτοστόπ σταμάτησε ένας γεωπόνος, ήμουν πολύ θυμωμένος και του μίλησα πολύ έντονα για τις ευθύνες που έχουν οι γεωπόνοι για την εξαφάνιση των παραδοσιακών σπόρων.
Από αυτό το πρώτο ταξίδι για την αναζήτηση των παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων έφυγα από την Κρήτη πολύ στενοχωρημένος και θυμωμένος. Είχα δει πολλές απομονωμένες περιοχές στην Ελλάδα, αλλά την εγκατάλειψη της ορεινής Κρήτης δεν την είχα δει πουθενά αλλού.
Το 2001 πήγα για δεύτερη φορά στην Κρήτη καλεσμένος του Μπάμπη Συμεωνίδη από το Ηράκλειο της Κρήτης, για να δουλέψουμε μαζί για τις τοπικές ποικιλίες. Ήδη συνεργαζόμασταν από απόσταση. Είδα την προσπάθεια για την αναβίωση της παστανάγλα, του παραδοσιακού καρότου του Ηρακλείου, συνάντησα τον μπαρμπα – Ζαχάρη και μου είπε τις δικές του ιστορίες για τους σπόρους του. Συνάντησα τον Νίκο Θεοδωράκη και τη γυναίκα του, Έφη Μελισσουργού, στην Παλαιόχωρα Χανίων. Μάζεψα άγριους συγγενείς του σιταριού και είδα πολλούς άλλους καλλιεργητές που κρατάνε τους δικούς τους σπόρους. Η εικόνα είχε αλλάξει. Από εκεί και πέρα συνεργαστήκαμε πολύ με την Κρήτη, όταν διατηρούσαμε το γραφείο του Πελίτι στο Μεσοχώρι Παρανεστίου (2003-2014), είχαμε σχεδόν τέσσερα – πέντε τηλεφωνήματα την ημέρα από την Κρήτη. Κάναμε ομιλίες, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, περιοδεία σε όλη την Κρήτη. Το 2008 – 2009 οργανώσαμε μια περιοδεία σε όλη την Κρήτη μαζί με τη γυναίκα μου, Σοφία Γίδα, φτάσαμε στα Χανιά παραμονή Χριστουγέννων, την άλλη μέρα το πρωί ο Σπύρος και ο Λευτέρης Παναγιωτάκης, που δεν μας είδαν το βράδυ, γιατί δούλευαν, ξύπνησαν το πρωί, για να μας παίξουν μαντινάδες και τραγούδια για το «καλώς ορίσατε».
Το 2010 ανοίξαμε ομάδα του Πελίτι στον Πύργο Ηρακλείου (2010-2016), που έκανε πολλές και σημαντικές δράσεις που άνοιξαν τον δρόμο για πολλούς ανθρώπους.
Σήμερα στην Κρήτη υπάρχουν πολλές ομάδες πολιτών που διατηρούν παραδοσιακές ποικιλίες και τα πράγματα πάνε προς το καλύτερο.
Θα κλείσω με δυο μαντινάδες του Σπύρου και του Λευτέρη Παναγιωτάκη.
«Είναι πολλοί οι θησαυροί που έχει το Πελίτι
Γι’ αυτό καλωσορίστηκε σ’ ολόκληρη την Κρήτη.»
«Η λεβεντιά και τα καλά που έχει το Πελίτι
Στέκουν τόσο περήφανα ωσάν τον Ψηλορείτη.»
Ευχαριστούμε όλους τους φίλους από τη Λεβεντογέννα Κρήτη.
Κείμενο: Παναγιώτης Σαϊνατούδης.
Επιμέλεια: Κική Κιτοπούλου.
Φωτογραφία Μπάμπης Συμεωνίδης